Riau ligt langs een van de oudste en drukste handelsroutes van de wereld. Zeelieden die voeren tussen Europa, India en China meerden met grote regelmaat in de handelsstad aan. Het was voor lange tijd ook een van de steunpilaren van het koninkrijk Sriwijaya.
Riau voorzag de vorsten van Sriwijaya van vaardige zeelieden en goede schepen. Dat was van belang om de handel in de Straat van Malakka onder controle te kunnen blijven houden. Rond de dertiende eeuw begint de macht van Sriwijaya echter af te nemen en begon Maleisië op te komen als grote macht.
Sultanaat van Malakka
Aan beide kanten van de Straat van Malakka ontstonden er Maleisische koninkrijken. In 1402 werd het koninkrijk van Malakka gesticht waartoe ook het vasteland van Riau behoorde. De eilanden van Riau werden onderdeel van het sultanaat van Malakka, tijdens de heerschappij van sultan Mansur Shah (1459-1466). Malakka valt in 1511 in handen van de Portugezen. Sultan Mansur Shah vlucht uiteindelijk naar het kleine eiland Pulau Penyengat. Van 1513 tot 1526 en later van 1722 tot 1819 werd het eiland de hoofdstad van het Johor-Riau koninkrijk.
Na de dood van Shah in 1528 vond er een continue strijd plaats tussen de Portugezen, het sultanaat van Johor en de Acheers van Noord-Sumatra. Vroeg in de achttiende eeuw zien de Buginezen kans om de macht in Riau over te nemen door een interne machtstrijd in Johor. Door hun grote kwaliteiten als handelslieden wisten de Buginezen Riau te laten opbloeien als internationaal handelscentrum.
Spoedig zouden de Britse, Chinese, Nederlandse, Arabische en Indiase handelaren toestromen. De Nederlanders beschouwden de Buginezen echter als mogelijke bedreiging voor hun handel in Malakka en Batavia. Daarnaast vreesden ze de opkomst van een sterk Riau als politieke en militaire macht.
In 1784 vielen de Nederlanders Riau aan. Het lukt ze om de Buginezen uit Riau te verjagen. Door verdragen met de Maleisische sultan weten de Nederlanders de controle in het gebied te krijgen. De Maleisische vorsten trekken de verdagen echter slecht en verjagen de Nederlanders weer in 1787. De Buginezen kunnen daarop weer terugkeren naar het gebied waardoor hun vijandschap weer opleeft. In 1803 wordt er dan toch vrede bereikt tussen deze twee partijen. Penyengat werd voor de tweede keer het centrum van de regering, maar ook het centrum van de islam en de Maleisische cultuur.
De laatste sultan van Riau-Lingga weigerde om een verdrag met de Nederlanders te tekenen dat de rechten van zijn lijn wegnam. Hij geeft zijn volk de opdracht de koninklijke gebouwen te vernietigen. De Nederlanders en de Britten strijden om de macht in de regio totdat het Verdrag van Londen in 1824 wordt getekend. Singapore en Johor kwamen in Britse handen en het gebied ten zuiden van de Straat van Singapore waar ook Riau toe behoorde kwam in Nederlandse handen. In 1942 werd Riau bezet door de Japanners. In 1945 de provincie Riau van de Indonesische republiek.
