Troostmeisjes. Een term die bij velen onbekend is. Het waren de jonge, mooie meisjes die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Japanse bezetter gedwongen werden tot prostitutie. In het toenmalige Nederlands-Indië moeten het er meer dan twintigduizend zijn geweest.
De nu hoogbejaarde vrouwen zwijgen al die jaren over hun pijnlijke verleden, vanwege de hardnekkige taboe die op het onderwerp rust. Regisseur Frank van Osch reisde samen met schrijfster Hilde Janssen en fotograaf Jan Banning af naar de Indonesische archipel. Daar ging hij op zoek naar inspirerende vrouwen die hun verhaal na jaren zwijgen wereldkundig wilden maken.
De première van de indrukwekkende documentaire Omdat wij mooi waren vindt op vrijdagmiddag 13 augustus plaats in de Kunsthal Rotterdam. Indonesie.nl sprak met regisseur Frank van Osch over zijn ervaringen in Indonesië.
Wat heeft je geïnspireerd om een documentaire over de troostmeisjes in Indonesië te maken?
'Fotograaf Jan Banning en journaliste Hilde Janssen maakten voorbereidingen om de troostmeisjes te portretteren voor hun boek. Ik kwam via via met hen in contact. We maakten concrete plannen en binnen een maand zaten we samen in Indonesië. Wat mij aansprak was de tragiek van hun verleden. Ik wilde hun aangrijpende verhaal vertellen met de documentaire. Het is ongelooflijk dat dit toen heeft plaatsgevonden en dat dit waarschijnlijk nog steeds gebeurt in oorlogsgebieden.'
Hoe heb je de reis door Indonesië ervaren?
'We hebben in totaal drie reizen gemaakt: in 2008 en 2009. Hilde woont in Indonesië en had vooraf al een jaar gezocht naar vrouwen die hun verhaal wilden vertellen. We filmden zeven weken achter elkaar. Het meest op Java, van west naar oost. Ook hebben we gefilmd op Kalimantan en Sumatra. Het is er prachtig. Omdat ik nooit eerder in Indonesië was geweest was kwam ik in een onbekende wereld terecht. Door het filmen van de troostmeisjes en hun intieme verhalen, kwam ik opeens heel dichtbij het land.'
Hoe worden de vrouwen in de documentaire in beeld gebracht?
'Ik heb geprobeerd vooral de beleving van de vrouwen in beeld te brengen. Zij zijn de hoofdrolspeelsters en de documentaire draait echt om hen. Door de intieme gesprekken, kwam er veel emotie naar boven, maar ook veel schaamte: Malu. Hilde praatte met de vrouwen. Zij spreekt vloeiend Bahasa en een vrouw wordt natuurlijk eerder in vertrouwen genomen.'
Er rust een taboe op het fenomeen en veel vrouwen hebben het verleden verdrongen. Hoe heb je vertrouwen kunnen winnen?
'Vooral door jezelf te zijn en door mens te zijn. Natuurlijk komen wij over als rijke westerlingen met onze apparatuur. Maar we kwamen er voor de vrouwen. Om hun verhalen aan de wereld te tonen.
Soms was het lastig. Dan wilden de vrouwen iets intiems niet bespreken omdat ik erbij zat. Ze gebaarden dan naar de geluidsvrouw in plaats van direct naar mij. Met vrouwen onderling gaat het gewoon wat makkelijker. Het waren emotionele gesprekken met veel handen vastpakken en knuffels.'
Hoe zag een dag in Indonesië eruit?
'Het was vooral heel hard werken en heel erg warm. We gingen 's ochtends om negen uur ontbijten en daarna meteen naar een volgend dorp om de vrouwen te interviewen. We hadden dan eerst contact met dorpshoofden of contactpersonen. Jan bouwde zijn studio op en Hilde en ik interviewden de dames. Ik zat er op een afstandje bij te filmen.
Vaak duurde dit zo'n twee uur en daarna werden de vrouwen gefotografeerd door Jan. In één dorpje in midden Java heerste er geen malu of taboe, dus veel vrouwen wilden hun verhaal vertellen. Daar deden we soms wel drie interviews per dag. Heel bijzonder.'
Wat voor baat hebben de troostmeisjes bij de documentaire?
'Ik denk dat het vooral gaat om erkenning. Na jaren zwijgen en taboe, kunnen zij eindelijk hun verhaal vertellen. Sommige vrouwen strijden nog met de Japanse overheid om een compensatieregeling voor de jaren van misbruik. Het gaat uiteindelijk om aandacht. Het verhaal kan niet vaak genoeg worden verteld aan de wereld en Japan.'
Ben je tijdens je reis door Indonesië nog meer interessante onderwerpen voor documentaires tegengekomen?
'Zeker. Vooral het verhaal van de Molukkers fascineert me. In 2005 heb ik een film de gebroken belofte gemaakt voor de NPS over de Molukse geschiedenis vanaf 1951. Het is een inspirerend land.'
De première is vrijdagmiddag 13 augustus in de Kunsthal Rotterdam. De NOS zendt de documentaire zondagmiddag 15 augustus uit om 14:00 uur. Aansluitend aan de 65e Nationale Indië-herdenking. Daarnaast is de dvd te bestellen via info@vofprodukties.tv.
Overige informatie:
In de Kunsthal is tot en met 29 augustus 2010 de fototentoonstelling Troostmeisjes te zien.
Onlangs verscheen het fotoboek met portretten in kleur en Japanse oorlogsposter Troostmeisjes/Comfort Women van Jan Banning. Uitgeverij Ipso Facto Utrecht/Seltmann+Söhne, 2010. ISBN 978-90-77386-07-1.
En het boek Schaamte en onschuld. Het verdrongen verleden van troostmeisjes in Indonesië van Hilde Janssen, met foto's van Jan Banning. Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 2010. ISBN 978 90 468 0713 2
Jan Banning is deze week in Jakarta vanwege de opening van zijn fototentoonstelling Troostmeisjes in het Erasmushuis, die is daar te zien van 12 tot en met 23 september 2010.
De muziek die in de film wordt gebruikt is Molukse muziek van Monica Akihary.www.boiakih.com
